(Интервју со сестра Васа, 28-ми октомври 2009 г)
На нашите читатели им го претставуваме интервјуто со сестра Васа Ларин, ќерка на свештеник и монахиња во Задграничната Руска Православна Црква (понатаму во текстот РЗПЦ) (САД), доктор на богословски науки, професор по литургика во Виенскиот универзитет (Австрија).
Сестра Васа раскажува за причините кои ја привеле кон изучувањето на богословието, за самото образование, а исто така дава одговори на некои прашања, поврзани со литургиката – областа на нејзината професионална компетенција.
Андреј Псарјов: Ве молам, раскажете ни за своето минато и објаснете ни зошто се решивте да изучувате богословие.
Сестра Васа: Јас се родив и воспитував во семејство на свештеник на РЗПЦ во градот Најак, во близина на Њујорк. Кога бев послушничка и живеев во малата монашка општина во Минхен, архиепископот Берлински и Германски Марк мене и уште неколку монаси од неговата епархија нè прати во Минхен за таму да изучуваме богословие на Институтот за православно богословие при Минхенскиот универзитет. Причината за неговото решение беше проста: на нашата епархија ѝ беа потребни квалифицирани професори по православно богословие за црковните школи и за среќа, кај нас беше Православниот институт во Минхен. Затоа што во тоа време високото образование во Германија беше бесплатно, владиката реши да го искористи тоа. Неговото решение тогаш ме зачуди, зашто ни на памет не ми доаѓаше дека јас, американска државјанка ќе можам да учам во германски универзитет.
Андреј Псарјов: Раскажете ни за вашето учење на одделението за православно богословие во Минхенскиот универзитет „Лудвиг – Максимилијан“.
Сестра Васа: Пишувањето на семинарски работи, а потоа и на дисертацијата на германски јазик не беше едноставна задача, затоа што јас самостојно го изучував јазикот и тоа не сосема успешно. Учебната програма која соодветствуваше на магистерска (според американскиот образовен систем) вклучуваше во себе изучување на старогрчки и латински јазик, Стар и Нов Завет (вовед, историја и толкување), историја на философија, црковна историја, патрологија, канонско право, омилитика, пастирско богословие и литургика. Моја област на истражување беше литургиката и напишав дисертација за произлегувањето на т.н. царско начало (почеток) на византиската утрена. По добивањето на магистерската титула, моите научни раководители ме замолија да продолжам со научната дејност, т.е. да напишам и докторска дисертација.
Од почеток јас мислев да пишувам дисертација по канонско право, но за среќа во тоа време го сретнав 75-годишниот професор Роберт Тафт, кој денес е водечки специјалист по византиска литургика. Се случи така што отец Тафт ја прочита мојата дисертација по византиска утрена и ми го прати по електронска пошта неговиот осврт во однос на темата. Во неговата порака тој и ја критикуваше мојата работа на најотворен начин, и предложи истата да се испечати после поправките. Исто така, тој ме повика да одржам предавање на симпозиумот кој тој го организираше во Баварија, каде што подоцна го сретнав лично. На тој симпозиум отец Тафт ми понуди материјална помош и научно раководство при услов да напишам докторска дисертација за византиската литургија (а не по канонско право, кое тој го нарекуваше „лошата страна на благата вест“), затоа што, како што тогаш велеше; „Руската Задгранична Црква секогаш добро служела литургија. И зарем ќе биде лошо ако во таа Црква има некој кој е експерт на таа тема? Оди и кажи му на твојот епископ за тоа и пренеси ми го неговото мислење“.
На кратко, по благослов на архиепископот Марк јас ја напишав својата докторска дисертација „Чинопоследование на средбата и входот на архиерејот во византиската Божествена литургија“ под раководство на Тафт. Отец Роберт не само што раководеше со моето истражување и пишување на научна работа, но тој ме научи за основите на литургиската наука и нејзината методологија. Тој говореше: „Мене не ме интересира тоа што го говориш, само потврди го тоа со факти“. Исто така, отец Роберт ме научи како да ги систематизирам и анализирам литургиските ракописи, како да подготвувам научни публикации, кои журнали (магазини) да ги читам редовно итн. Често ме земаше со него на конференции и симпозиуми по целиот свет, каде што ме претставуваше на водечките научници во нашата област, а многумина биле негови ученици. Неколку месеци пред завршувањето на мојата дисертација добив понуда за работа на должност научен соработник со докторска титула во Институтот по литургика на Виенскиот универзитет.
На 18-ти декември 2008 г. помина јавна одбрана на мојата дисертација во Православниот институт во Минхен, каде што беа присутни архиепископот Марк и отец Роберт Тафт. Согласно со германските академски норми, таа „одбрана“ фактички беше двочасовен усен испит по три разни области на знаење, кои се однесуваат кон мојата работа: литургика, историја на автокефалните Православни Цркви и византологија. Јас добив оценка „одличен“ („summa cum laude“) за испитот и дисертацијата, која се подготвува за печат во Рим како еден том од серијата „Orientalia Christiana Analecta“.
Андреј Псарјов: По настапот на архимандритот Роберт Тафт на Женската конференција на Руската Задгранична Црква, еден од нашите клирици ми рече дека неправославните луѓе не се должни да ги учат православните во однос на верските прашања. Ве молам, кажете нешто по тој повод.
Сестра Васа: Тоа е важен проблем, затоа што тој проблем вознемирува многумина и јас ќе се обидам да одговорам подетално.
Дозволете ми, да ви кажам неколку збора за стравот пред неправославните, кој, според сите указатели придонел за таквото мислење на свештеникот. Се чини дека за некои од нашите верници Православието е пред сè – страв, кога истовремено во нивната вера останува малку вдахновување, љубопитност и аналогно на тоа – свест. Во таквиот вид на православие често нема знаење на својата сопствена традиција, богатата историја која стои зад Литургијата, којашто ја посетува секој во неделите, а дури често пати во таквото православие нема знаење и за самото Свето Писмо. Во исто време, православниот човек кој има таков страв, со интерес седи со часови на интернет, добивајќи информација за црковната политика и со тоа сè повеќе иступувајќи го своето богословско сетило. Во таквата култура на незнаење и страв дури и најпознатите неправославни научници од областа на нашата византиска литургија се сметаат попрво како закана, отколку како напомнување за нашата сопствена незапознаеност во православната традиција.
Дозволете ми да се сетам на лекцијата која Вие ја посочувате. На Женската конференција на РЗПЦ професорот Тафт говорел на темата: „Жените во богослужбата во Византија: поглед на изгубениот свет“, каде што тој го опиша литургискиот живот на жените во Византиската империја, базирајќи се на историските докази од периодот меѓу V и XIV век. Учесниците на таа конференција дознаа дека во храмот на Света Софија (Истанбул) имало женски хор, дека византиските жени имале учество во сеноќните бденија, дека во храмот имало прегради кои го ограничувале мешањето на мажите и жените во црквата, дека неколку отци на Црквата ги критикувале Византијците за неприлично однесување во храмот итн. Ако вашиот свештеник сакал да каже дека таа лекција била образец за тоа како „неправославните ги учат православните за прашањата во однос на верата“, тогаш јас сум принудена да прашам: имено, какви „прашања на верата“ биле допрени во таа лекција? Дали нашиот свештеник смета дека историјата за жените во Византија е „прашање на верата“? Дали православното опишување на женскиот хор во храмот Света Софија ќе се разликува во нешто од римо-католичкото опишување?
Како и да било тоа, јас не помалку ќе се согласам дека историјата во основа е прашање на верата. Тоа е особено така, затоа што во природата нема совршено беспристрасна и објективна историја. Но за знаење на историјата е потребно образование. И во минатото Црквата не била самодоволна во однос кон образованието, кога при неопходност користела не само неправославни, а и потполно световни, па дури и незнабожечки институти и системи на мислење. Во крајна мера, почнувајќи од Евангелието според Јован, Црквата за формулирање на сопствените догмати се осврнала кон терминологијата, развиена од дохристијанските философи. Отвореноста во однос кон светското образование заедно со цврстата приврзаност кон сопствената вера и љубовта кон неа била карактеристична за апологетите и отците на Црквата. Светите Григориј Богослов и Василиј Велики правилно се гордееле со тоа дека тие добиле образование во многубожечката школа во Атина. Учители на великиот Златоуст биле Ливаниј и Теодор Мопсуетски – едниот многубожец, другиот еретик. Иако светите отци живееле во време на насилни ереси и догматски збрки, тие не развиле Православие на стравот. Попрво, тоа било Православие на одговорност и догматска свест, вдахновувано и засилувано со жедта за образование.
Многу столетија во Руската Црква немало никаков формален систем на богословско образование, додека тој систем не бил донесен од римо-католичкиот Запад преку Киев во средината на XVII век. Историски факт е тоа дека свети Петар Могила ги организирал своите богословски школи според језуитските примери, и имено тој систем на образование бил поставен во Московија. Причината за позајмувањето на нашиот образовен систем од Запад била многу проста, тој систем не само што бил најдобар, но и единствен. Во тој период, немало алтернатива која би му конкурирала на западното образование. Зарем Руската Црква била должна да го отфрли западното образование и да го претпочита незнаењето? Со други зборови, кога би имале можност да ги образуваме нашите деца, ние ќе одбереме тие да останат необразовани? Така и Руската Црква го избрала западното образование, со тоа демонстрирајќи здрава смисла, и јас би додала, смирение.
Денес кај нас има слична ситуација. Многу православни семејства од Западот ги праќаат децата во католички школи и универзитети, или, пак, во неправославни, државни и приватни школи. Во тие институции на нашата младина, покрај останатите предмети, им предаваат и историја, литература, философија – предмети кои можат да се допрат до верските прашања. Во школите тие деца разговараат со неправославни во однос на верата, на пример, тие ја читаат заклетвата за верност на американското знаме, произнесувајќи го Божјото име заедно со неправославни, муслимани, евреи и веројатно, со атеисти. Многу од нас им дозволуваат на своите деца да гледаат филмови како „Христовите страдања“ на Мел Гибсон, кој е неправославен режисер. Всушност, ние им дозволуваме на нашите деца да стапуваат во контакт со неправославните и со нив да разговараат на верски теми на различни нивоа и на секојдневна основа.
Дали е тоа Божја волја што ние се наоѓаме во таква ситуација, кога ние сме опкружени со тој неправославен свет? Црквата нас никогаш не нè учела поинаку. Основачот на Црквата ги оставил Своите ученици во овој свет со зборовите: „Не плашете се, зашто Јас го победив светот“. И Црквата пее: „Осмелете се луѓе Божји, зашто Он ги победи непријателите“. Тоа не е религија на стравот.
Се разбира, верата на Црквата е исклучителна, и ние ѝ остануваме само нејзе верни: ние примаме една вера, а не многу вери одеднаш. Но тоа не означува дека ние не влегуваме во контакт со луѓе од други вери. Бракот е исто така исклучителен, но сопружниците не се затвораат во кабинет избегнувајќи го секој контакт со другите мажи и жени. Тоа би била неубава и нездрава појава, и истото тоа би се однесувало и кон Црквата кога таа во секојдневниот свој живот би се претворила во гето.
Андреј Псарјов: Јас сум забележал дека децата на свештенството на РЗПЦ кои учат во нашата семинарија, повеќе се интересираат за литургиката и црковната музика, отколку за историјата. Вие можете да определите некои причини за тоа?
Сестра Васа: Јас не ја знам ни програмата, ни студентите на вашата Семинарија (Богословија), така што, ова што јас ќе го кажам е само претпоставка.
Најосновната и воочлива потреба на секоја црква е певница која функционира. Без тие кои умеат да читаат и да пеат, не може да има никакви црковни служби, а без црковни служби не може да стане збор за жива Црква. Затоа што повеќето од семинаристите се подготвуваат да станат свештеници, а за да се биде свештеник значи да се управува со Црквата, и според мене е логично семинаристите да се интересираат за горенаведените предмети, сè со цел да се здобијат со знаењата кои им се крајно неопходни за црковниот живот. Жените кои се обучуваат во Семинаријата, исто така се вдахновуваат со желбата да помогнат во некоја тешка ситуација во храмот и најдобрата можност за тоа да го исполнат е да пејат во хор. Нашиот пристап за помош во тешка ситуација во Црквата е сличен на општественото мислење во однос на последниот план за стимулирање на економијата, план на администрацијата на Обама: печатење на милијарди долари им се покажуваше како подобро решение за кризата, кога истовремено вложувањето средства во долгорочно стимулирање на економијата (на пример: изградбата на школи и патишта) им изгледаше неефективно и неинтересно.
Се разбира, таквото краткосрочно „антикризисно управување“ со нашиот црковен живот покажува минималистички пристап кон самата Црква, кон литургиката и кон црковната музика, ако овие предмети се предаваат без своето историско минато. Затоа што ни литургиката, ни црковната музика, а и ни самата Црква не може да постои без историја, и невозможно е вистински да се владее со било кој од овие предмети без определено знаење на нивниот историски развиток. Ни Руската Православна Црква, ни нејзината прекрасна Литургија не се спуштиле од небото во текот на Педесетница, иако така можеби мислат некои од верниците. Свештениците и верниците со такво ранливо разбирање на историјата лесно може да направат повеќе штета отколку добро, особено во сложените времиња, кои изискуваат духовно сознавање и проникливост. Последните разделувања и понатамошните разделувања на нашата Црква сведочат за сличната состојба на нештата во значителен дел од нашите цркви (храмови).
Андреј Псарјов: Во споредба со тие кои израснале во дијаспората, мислам дека кај православните христијани кои се воспитани во Русија има повеќе тешкотија во разбирањето на „начинот на восприемање“ на литургиските служби, дури и долго време по воцрковувањето. Што мислите вие во однос на тоа?
Сестра Васа: Мислам дека таа разлика, на која Вие се повикувате, има помало значење за тоа каде некој се воспитувал, отколку кон тоа, како некој се воспитувал. Мнозинството млади христијани од вашата возраст се воспитани во Советскиот Сојуз т.е., израснале надвор од православната литургиска традиција. Начинот на мислење и сфаќање на византискиот обред е „симболичен“ (поточно „мистагошки“) кој најдобро се усвојува во детството. Ако римската Литургија по правило е повеќе непосредна, тогаш византиската Литургија го воведува верникот во опитот на божественото (во таинството) со помош на симболи во рамките на нејзините различни обреди. Тие симболи како што ги сокриваат, така и ги откриваат таинствата на Христос и Писмото, и чувствителноста кон таквиот род на „воведување во тајните (мистагогија)“ на нашите служби – тоа е имено тој „начин на мислење (сфаќање)“, кој треба да се развива. Светиот Јован Златоуст го определил тоа на следниот начин: „Таинството – тоа не е кога ние веруваме во тоа што го гледаме, но таинство е кога гледаме едно и веруваме, дека во него се содржи нешто друго“. Не мислам дека овој начин на мислење е сам по себе туѓ на секој човек, но како што ние обично го совладуваме системот на симболи во детството (например, со нашиот јазик), сепак, во возрасна состојба е далеку потешко да се изгради некој нов систем. Но тоа е возможно исто така, како што е возможно (иако е многу потешко) возрасен да научи нов јазик.
Андреј Псарјов: Јас мислам, дека нашата цел е одговорно Православие. Чинот на Божествената литургија предвидува за секој воцрковен православен христијанин да се причестува со Телото и Крвта Христови. Во многу Православни Цркви верниците не секогаш се исповедаат непосредно пред Светата Причест, како и некои епископи, свештеници и ѓакони во РЗПЦ. Дали вие мислите дека и ние исто така сме должни да ја разгледаме можноста за примање на оваа практика?
Сестра Васа: Не, не мислам. Се разбира, привлечно е да се разгледува Причеста без исповед како „одговорно Православие“, но јас не мислам дека сличната практика ќе означува одговорност во нашите денови.
Ќе објаснам што имам предвид. Во нашиот свет на сеопшта глобализација многу верници станале доволно мобилни, патувајќи од еден храм кон друг по целиот свет, често посетувајќи неколку цркви или не посетувајќи ни еден храм регуларно. Таа мобилност ни донесе со себе нов феномен, кој е совршено туѓ на таинствениот живот на Црквата: таа појава е анонимноста. Често свештеникот, излегувајќи со Чашата на амвонот, нема ни најмала претстава за новите луѓе кои гледаат кон него.
Но во овој случај сосема не ме загрижува свештеникот. Современото пастирско богословие, а исто така и современата психологија ни говорат дека растечкиот анонимен карактер на нашиот секојдневен живот нè привел кон осаменост и депресија во сеопшти размери. Ние припаѓаме на културата на почитување на личниот живот и, неизбежно –анонимноста, која исто така влијае на тоа, како ние го изразуваме или скриваме својот духовен живот. Културата на исповедта од секој вид, кога ти смело стануваш и се сметаш себеси за грешник или христијанин, или нешто друго, предизвикува длабок внатрешен протест. За нас разговорот за нашите односи со Бога е многу тежок, без разлика со кој разговораме.
Но, се чини, дека Црквата има внатрешни механизми, кои се борат со анонимноста: ти пристапуваш кон Чашата, ти си должен да го кажеш своето име; ти учествуваш во тајната елеопомазание, ти си должен да го кажеш своето име. Таинството покајание во исповедта оди чекор понатаму: ти си должен да откриеш сè што е на твојата совест и фактички да говориш со друг член на Црквата – свештеникот, и при сето тоа да го кажеш своето име. Ние сме принудени да ја искршиме таа школка на анонимност, во која некои од нас се наоѓаат пред да пристапат кон Чашата.
И заради тоа што има многу верници, кои водат таков подвижен и многу анонимен живот, јас мислам, дека е мудро од страна на Руската Православна Црква што не го изменува критериумот секој човек да се исповеда пред Причест. Иако, некои од нас постојано ги посетуваат за нив традиционалните храмови и кон нив не треба да се однесува тоа што јас го опишав погоре, зашто ние сме должни да разбереме дека за некои верници таа „школка на анонимност“ е многу реална. На таквите луѓе исповедта им го олеснува општењето со Христос преку можноста да разговараат со друг член на Црквата, во овој случај, со свештеникот.
Од сето тоа се подразбира дека таквата практика има потреба од пастирско расудување и јас често сум набљудувала како свештениците и епископите пристапуваат кон таа практика на исповед пред Причест.
Се разбира, сè што е погоре објаснето, ни повеќе, ни помалку е мое лично мислење.
Андреј Псарјов: Ви благодарам, сестра Васа, за времето што го издвоивте за овој разговор и се надеваме на продолжение на овој разговор.
Превод од руски јазик: Александар Ѓорѓиевски, дипл. Теолог
Списание: Православна Светлина бр. 33
Преземено од http://amvon.mk/intervju-sestra-vassa/
