„Како што срната жеднее по водни извори, така и мојата душа, Боже, жеднее за тебе”(Пс. 41 : 2-3)

Од сите видови на уметност, музиката е најдлабоко поврзана со религијата, како по својата при¬рода, така и по своето име, потекло и практична примена во богослужбите на сите религии низ историјата.

Религијата е стремеж, копнеж, носталгија на човечкото битие по Бога. Тоа е така, затоа што човекот не само што е создаден од Бога, туку е и создаден по Бога, односно со образот Божји во себе: да му биде добро и да се успокојува само кога е при Бога.

Во различни периоди религиозните луѓе речиси еднакво ја изразувале оваа јатка на религијата: „Како што срната жеднее по водни извори, така и мојата душа, Боже, жеднее за тебе”(Пс. 41 : 2-3). Многу векови подоцна, Блажен Августин ќе напише во своите „Исповеди”:„Ти го создаде срцето нaше за Самиот Себе, Боже, и затоа не може да се успокои, додека не Те најде.“ А уште подоцна Рабиндранат Тагоре ќе реди нови химни – псалми на Бога, кои ги завршува со признанието: „Како што јатото жерави (преку планини, мориња и пустини) се устремува кон својата татковина, така и човечката душа вечно Те бара Тебе, Боже!“

Човекот е раздвоено, заробено битие. Тој е со божествено потекло, со божествен образ и е предназначен за божествен живот, со тоа што бил поставен во рајските убавини, не само за да ги поседува, да им се насладува и да им биде господар, туку и сам да ги разубавува, бидејќи е последната, највисока и најубава творба на Бога, и бил способен да го обработува, односно да го облагородува рајот (Битие, 2:15). Но, поради прегрешението свое, тој – блудниот Божји син го напуштил татковиот дом, се оддалечил, ги потрошил добрата, се лишил од рајот и заскитал бездомен и гол, гладен и ранет по световните патишта, за да го заработи со крвава пот сувото парче леб, да голта горчливо-солени солзи и да ја пролева низ милениумите својата крв во меѓусоседни и братоубиствени војни.

Но, колку се поголеми неговите падови, страдања, противречности, пропасти и дисхармонии, колку е потажно и крваво неговото битие во гревот, толку повеќе тој си спомнува за татковиот дом, за божествената татковина, за убавината, хармонијата и мирот среде кои бил поставен и за кои бил предназначен. И тогаш го опфаќа тревога и мака, го опфаќа неодолив копнеж и ранетата му душа боледува за татковиот дом, сè додека не отиде и падне на колена за да исплаче:„Прими ме како еден од Твоите последни наемници, Бoже, оти не сум достоен јас, заблудениот, да се наречам повеќе Твој син, но нека бидам само при Тебе, оти жеднее душата моја за Тебе, како жеравите кон татковината се стреми битието мое кон Тебе.”

Таков е христијанскиот поглед за човечката богоустременост и жед, на која, како одговор дошла божествената милост и искупителната жртва на Единородниот Син Божји.

Некогаш Платон, сакајќи да ја објасни вечната човечка богоустременост, учеше дека човечките души биле создадени од Бога уште при создавањето на светот и биле оставени да ги согледуваат небесните убавини, небесната хармонија и совршенството. Кога потоа се раѓаат одделни луѓе, секоја од душите е испратена да се воплоти, да добие телесно земно живеалиште, и за неа тоа е како заробеништво, како затвор, клетка, затоа што ја држи далеку од небото и неговите неискажливи убавини. Но, и покрај тоа, душите не го загубиле, и никогаш не би можеле целосно да го загубат споменот за горното, за небесното духовно царство и за блаженството кое го доживеале таму. Затоа и покрај многубројните телесни грижи, измачувачки како синџири, и покрај пречките и ранливите дејствија на светот, тие се стремат да се вратат повторно таму, горе – во татковиот дом. Почесто или поретко, лесно и брзо, или потешко и бавно душите се устремуваат како птици, на кои им го отвориле кафезот – кон совршенството, кон првото начело и последната цел, кон идеалот на секоја вистина, на секое добро и убавина – кон Бога.

Според Платон и според најдлабоките филозофи по него, сите духовни стремежи на човекот, во суштина, се религиозни, затоа што се стремежи кон совршенството, односно кон Бога. Науката е стремеж кон вистината, но Бог е последната совршена вистина. Моралот е стремеж кон доброто, но Бог е последното, апсолутно добро. Уметноста е стремеж кон убавината, но Бог е последната, вечна убавина. Значи, секој стремеж кон еден или друг идеал е стремеж кон Бога. Затоа, во наше време, големиот германски филозоф Рудолф Ојкен оправдано зборува за два вида религии: карактеристична – во тесна, суштинска смисла, како една од појавите на културата; и универзална – онаа што ја вклучува целата човечка култура.

На уметноста, како служителка на убавината, Платон ѝ одредува особено важно место сре¬де општата богоустременост, затоа што, додека другите духовни појави (науката и моралот) само бавно и по долги докажувања и истражувања нè издигаат кон совршенството, уметноста ја има способноста, најдиректно и најбрзо да нè издигне кон созерцавање на убавината и хармонијата. Созерцавањето на природните и уметнички убавини ја бранува нашата душа, ја откинува привремено и ја крева до вдахновено созерцание. Тогаш како целиот материјален свет да станува туѓ, престанува да постои за неа и таа, воодушевена, опиена, испитува возвишена радост, се чувствува пренесена надвор од сите недостатоци, противречија и борби, надвор од сите ограничувања. Во тој миг душата ја испитува блажената близина на совршенството, сродноста со него и своето божествено потекло.
Но, ако сето ова важи за сите видови на уметност, особено се однесува на музиката како најдуховната и возвишена уметност која најбрзо и најлесно ја воведува душата во блажените дворци на идеалното.

Др. Димитар Пенов

Превел: Мики Делев

Извор: http://www.pravoslavie.bg/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0/%D0%A0%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0/#.VLJmMdLF_cw