Забелешка на уредникот: Оваа статија е дел од серијата статии објавени за Реформацијата и протестантизмот во октомври 2017 година, напишани од авторите на О & Х (Orthodoxy and Heterodoxy – Православие и Инославие) и гости писатели по повод одбележувањето на 500-тата годишнина од изложувањето на 95-те тези на Мартин Лутер до вратата на црквата во Витенберг, на 31 октомври 1517 година. Текстовите се напишани од православните христијани, и ја разгледуваат не само Реформацијата како историски настан, туку и духовното наследство кое произлегло од неа.
Во најраните денови на Реформацијата, Мартин Лутер и другите протестантски реформатори се обратиле до Православната црква да ги поддржи обвиненијата против Римската црква. Овие молби биле индиректни, со намера да ги поткрепат своите аргументи, дека римските новотарии отстапувале од верата на Апостолите. Всушност, лутераните не се сметале себеси како да отстапуваат од Римската црква или како да формираат нова “деноминација”, туку како вистински наследници на западното наследство и оттаму, продолжување на Западната Црква.
Поради оваа причина, во рамките на првата генерација на Реформацијата, водечки лутерани (најголемата протестантска група) започнаа преговори со Цариградскиот патријарх. Бидејќи нивните литургиски, доктринарни и морални предлози и практики беа најмалку радикални, првичната лутеранска претпоставка била дека постои доктринарен договор со православните и дека сите разлики може лесно да се разјаснат. Како што покажа историјата, таа претпоставка била доста смела; но со тоа, барем, се започна еден разговор, кој продолжи во подоцнежниот период.
Историјата на овој дијалог почнува, нешто помалку од 100 години по последниот сериозен обид за повторно обединување на црквите на Константинопол и Рим, на Соборот во Фиренца (1438-1445). Во 1517 година, Мартин Лутер јавно повика на реформи во западните цркви за различни морални, црковни и доктрински неправилности и отстапувања. Првично, тој се фокусирал на пастирските злоупотреби, поврзани особено со Тајната на Покајанието и животот во покајание. Кога ги објавил своите 95 точки за дебата, тој ја очекувал поддршката од римскиот папа, бидејќи сфатил дека не нуди никакви новини, туку само поправки.
До која мера, овој прилично млад и неодамнешен професор на новоформиран универзитет, знаеше за Флорентинскиот собор е непознато. Но, сосема сигурно може да се претпостави дека, како доктор по теологија, знаел за постоењето на Соборот и можеби прочитал или слушнал за некои од неговите точки. Во секој случај, со текот на времето, Лутер и неговите учени колеги, на почетокот и во значителни случаи, ќе се повикаат на “Грчката Црква”, како што ја нарекуваа, за да ги поддржат нивните аргументи.
Всушност, само две години по објавувањето на неговите 95 Тези, по познатата дебата во Лајпциг со Јохан Ек, Лутер “напиша дека енергично ја бранел Православната Црква против клеветничките забелешки на Ек, дека Грчката црква ја изгубила христијанската вера по падот на Византиската империја “. (Мастронтонис, 10 бр.1) Подоцна истата година, тој исто така ја повика Православната Црква да ги поддржи неговите тврдења против приматот на папската, чистилиштето, примањето само на Телото Христово во Евхаристијата, забраната против славењето Божествени Литургии без ничие присуство и идејата за Евхаристиската жртва како проповед (наместо жртва на пофалба и благодарност).
Овие апели до “Грчката Црква” се повторуваа не само од Лутер, туку и од неговите колеги, а некои од нив се најдоа во Книгата на Конкорд, во која секој лутерански свештеник и парохија мора формално да се заколнат на верност. Целта на овие апели беше да се покаже дека “Евангелистичката партија” (како што биле првично познати) не правела ништо ново, и дека самиот Рим отстапил од верата што некогаш била проповедана. Иако, Лутер и повеќето негови колеги никогаш немале или не развиле директен контакт со православните епископи или теолози, тие сигурно знаеле за нив, барем преку грчките патристички списи, и раните лутерани претпоставувале и очекувале дека источните цркви ја сочувале, без злоупотреба или искривувања, древната христијанска вера.
Со оглед на овие апели до Грчката Црква, обидите од страна на првите лутерани да се поврзат со Православната Црква се чинат малку веројатни. Ако тоа се случило, се уште е непознато, и покрај често повторената приказна дека Филип Меланхтон, “десната рака на Лутер”, работел со православниот ѓакон Деметриј Мисос за да ја преведе исповедта од Аугсбург на грчки јазик. Она што е сигурно, е дека нема запис за преписки, аи оскудно, ако воопшто и постоело, познавање за протестантите од различните православни патријарси, до триесет години по смртта на Лутер.
Во 1570-тите, кога лутераните ги зацврстија своите учења, водечките лутерански теолози му пишаа на Цариградскиот патријарх, испраќајќи му примерок од Исповедта од Аугсбург (основниот и конститутивен документ на лутеранството). Овие обиди ги водеше Јакоб Андреа, еден од водечките лутерански научници, професор по теологија и канцелар на водечкиот Лутерански универзитет во Тибинген, и автор на неколку антикалвинистички изјави што кулминираа во Книгата на Конкорд.
Покрај неговите универзитетски колеги, на Јаков му помагал и Стивен Герлах, нивниот избран капелан во германската амбасада во Константинопол. Овие лутерански водачи “имале некое познавање за Православната Црква, иако не знаеле за современото Православие поради … падот на Византиската Империја” во 1453 година (Мастронтонис, 9-10). Сепак, тие започнаа преговори со патријархот, бидејќи веруваа дека Православната Црква останала верна на Вселенските Собори, додека ги одбегнувала новотариите на римската црква.
Преписката ја спровеле мала група лутерански теолози и учениот Патријарх Јеремија, кој ги напишал своите одговори, по консултации со неколку советници. Следувал преглед на статиите за верата и праксата кои се наоѓаат во Исповедта од Аугсбург. Писмата се состоеја од три официјални размени (и неколку помошни писма), кои беа посочени, но срдечни и љубезни. Лесно се најде заедничка основа, вклучувајќи го учењето за Христос, злото како нешто предизвикано од луѓето, прародителскиот грев и неговото предавање, секогаш девственоста на Марија, придобивките од крштевањето, злоупотребата на папскиот примат и надмоќ, дозволувањето на женето свештенство и Причестувањето во двата вида. (За подетална листа на сличности и разлики во преписките, види Мастрантонис, 20-24.) Овие и други помали точки на договорот беа брзо разрешени од двете страни во корист на сосредоточување на спорните прашања.
Како што напредувал дијалогот, станале очигледни две основни теми. Прво, православните прифаќале многу повеќе римски учења и практики отколку што лутераните очекувале; на пример, бројот и природата на светите тајни, застапувањето на светиите и почитувачкото поимање на иконите, реликвиите и монаштвото. Второ, лутераните задржале неколку римски учења и практики што се појавија или се развиле по Големиот раскол; имено, прифаќањето на филиоквето[1], употребата на бесквасниот леб, прашањата околу предодреденоста и одбивањето да се причестуваат доенчињата.
Меѓутоа, најголемите поенти кои најмногу предизвикувале биле оние што може да се очекуваат: Лутераните одбиле да ги прифатат делата на светите отци како правилно толкување на Писмото, освен ако “традицијата се согласува со Писмото”; и православните одбија да ги прифатат остро дефинираните сфаќања на лутераните за оправдувањето и слободната волја. Меѓу другото, оваа критика од страна на лутеранските теолози е впечатлива за православните очи:
За нас е очигледно … дека имате поголемо почитување на традициите на Црквата кои сте ги добиле во наследство, од рака на рака; и сè што сте наследиле од вашите отци, доброволно ќе го признаете …. Ваквите традиции и етос во Црквата … кои разбираме биле во употреба дури и во времето на апостолите во раната Црква … ние воопшто не ги отфрламе, но со задоволство ги практикуваме, ако навистина се корисни за потребите на нашето време. (Мастронтонис, 255)
Дијалогот беше посакуван и започнат од лутераните, бидејќи тие ја бараа согласноста на патријархот дека ја задржале верата во која секогаш се верувало. Православните, од друга страна, веќе не беа во позиција да бараат повторно обединување или да го продолжат контактот со Западот, и затоа имаа многу малку познавања од прва рака за општите прашања и детали за спорот.
Патријархот и неговите советници очигледно не се спротивставија на разговорите и не ни претпоставуваа, така што пишуваа внимателно за да не ја навредат римската чувствителност. Лутераните пак, од друга страна, се чини дека ги многу често ги читале одговорите и аргументите на патријархот во контекст на нивниот конфликт со Рим, наместо да претпоставуват дека сличниот јазик подразбира слични категории и заклучоци.
И покрај тоа што помогна личниот контакт на Герлах и дополнителната преписка, се чини дека ниту една страна не направила напори за длабоко испитување на причините за одредени доктринарни формулации – на пример, контекстот за лутеранското разбирање на “слободната волја” или православната пракса на почитување на светителите, која се разликува од средновековниот систем на заслуги. Дополнително, ниту една страна не ги користеше областите на согласност како основа за разбирање на областите на спорот.
За жал, ниту една страна очигледно не се обиде да ги постави доктринарните формули во литургиски контекст, преку искусување или разбирање на меѓусебното религиозно поклонение. Без сомнение, тој напор сам би покренал други прашања – на пример, како православниот го решил очигледниот конфликт меѓу Христос како единствен Спасител, принесувајќи преголема пофалба на Марија, или како лутераните толку лесно допуштиле да го отфрлат канонот на Евхаристијата..
И покрај различните недостатоци, размената претставува модел за почитуван, смирен дијалог кој не се пренебрегнува, но искрено се бори со значителните разлики. Исто така суптилно, се нагласуваат многу области на договор меѓу лутераните и православните, кои можат да бидат основа за секаков добронамерен разговор.
Претпоставувам дека овој разговор не се одвива најдобро на меѓународно ниво помеѓу специјално избраните претставници, туку на локално ниво, каде што желбата не е толку “да се преговара”, туку да се разберат и да учат едни од други во духот на взаемно почитување, како што покажаа Патријархот Јеремија и теолозите на Тибинген, како и во поновиот пример, Менување на црквите од Мики Матокс и отец Антони (А. Г.) Роебер.
Извори: Џорџ Мастронтонис, Аугсбург и Константинопол.( George Mastrantonis, Augsburg and Constantinople); Јарослав Пеликан, Духот на Источното христијанство (Христијанска традиција, том 2). (Jaroslav Pelikan, The Spirit of Eastern Christendom (The Christian Tradition, volume 2).)
[1]Со употребата на латинскиот збор filioque (“и од синот”) во западната форма на Никејскиот символ на верата, се покажува дека Светиот Дух происходи (произлегува) и од Отецот и од Синот (за разлика од Источните Цркви кои веруваат дека Духот произлегува само од Отецот).
Повеќе: Главната разлика меѓу Римокатоличката и Православната црква се наоѓа токму во учењето за Светиот Дух. Според западното поимање, Бог е еден затоа што е една суштина, па од таа причина не било проблем да го додадат Filioque (и од Синот) во Символот (оти нема нарушување на единството на Бога). Но, на Истокот, во православното разбирање Бог е еден, бидејќи е Отец. Личноста на Бог Отец е единствениот Извор и Причина за вечното постоење на Пресвета Троица: Он љубовно и предвечно Го раѓа Синот, а Духот происходи од Него.
Превод: Елена Богдановска
Извор: https://blogs.ancientfaith.com/orthodoxyandheterodoxy/2017/10/03/lutherans-greek-church/
