Интересно е, што во малубројните сведоштва за христијаните во бугарските комунистички концентрациони логори, имињата на тие луѓе не се запаметени – ние не ги знаеме и нема да ги дознаеме.

Еве што пишува, на пример, во едно кратко сведоштво, објавено пред 26 години (потпишано со иницијали), на еден бивши затвореник од Ловеч: „Си спомнувам за еден затвореник, кого го викаа Богомолецот. Тие го тепаа, а тој се крстеше, се молеше на Бога и го целуваше прагот пред нивните нозе“[1].

Од ова кратко сведоштво, многу лесно може да се изгради еден патетичен расказ. Можат да се употребат и сите поими од житијниот жанр. Само ќе биде многу наивно и неубедливо за современиот скептичен, често и циничен читател. Затоа, од самиот почеток ќе признаам без приговор: сосема е возможно, човекот, кој се споменува во ова сведоштво да бил психички болен (да бил, како што викаат „луд“). Можно е да полудел во самиот логор. Можно е.

Сепак треба да се размисли: тој го правел она, за кое што ни раскажува сведокот. Можел да го прави, бил во состојба да го прави. Неговата „лудост“, ако станува збор за лудост, му давала некаква несфатлива сила, директно кажано – да не живее во „тој свет“, во адот на  каменоломот крај Ловеч , туку во некаков потполно онтолошки друг ден и во некое потполно друго онтолошко место. Да живеел во ден, во кој што времето на „овој свет“ е веќе завршено, се повлечило назад и вечноста на „идниот век“ се зацарила. Имено од тој ден, од светлите полиња на идниот век, тој човек гледал и видел оти треба да дадеме сметка и за своите мачители и затоа се крстел и молел за нив.

Всушност да си „на друго место“ во овој свет, на јазикот на овој свет тоа се нарекува „лудост“, и значи – за овој свет, споменатиот Богомолец,  навистина бил луд човек.

Ако сепак, одлучиме да се апстрахираме од медицинската страна на случајот, да ја ставиме за момент во загради и да се запрашаме за самиот  свет во кој што тој живеел, од кој го гледал и во кој го почувствувал она, што го почувствувал, „Богомолецот“, ние ќе треба да го формулираме прашањето, на овој начин: Што всушност чувствувал тој човек, штом додека го биеле со стапови, тој се крстел и молел на Бога? Чувствувал ли Болка? Да, се разбира, физички, тој чувствувал болка (како и останатите затвореници). Од тие болки, на крајот на краиштата, тој и загинал во каменоломот: зашто нели бил „на друго место“, но сепак во „овој свет“. Но, и покрај физичката болка – која е неоспорен факт, тој чувствувал неверојатна тага за своите мачители и убијци, штом умирајќи, сепак продолжувал да се моли за нив. И оваа тага што ја чувствувал, продолжил да ја чувствува и додека имал болки, и додека умирал. Што значи, дека што и да кажува медицината – таа била посилна и пореална од неговата болка. Она „друго место“ каде Богомолецот се наоѓал и каде што тагувал за убијците, било сосема реално за него, и дури ќе повторам, далеку пореално од она „тука“, каде бил претепуван од ударите.

А зошто, зошто му било жал за тие ѕверови, зошто – најнедостижното (или „најлудото“) – го „целувал прагот пред нивните нозе“? Очигледно, гледал и буквално ги гледал работите „на друг начин“. На религиозниот јазик, тој „друг начин“ не може да се нарече поинаку, освен начинот на Бога, на Христос од крајот, од есхатонот. Пак на религиозен јазик кажано, Богомолецот го гледал „образот Божји“, во кој што тие изроди, сепак биле создадени, ги гледал како што Христос ги гледал – како Негови чеда, како Негови деца. Ги гледал, како што таткото го гледа своето изгубено, оѕверено дете кое се погубило, кое не може да застане и да се сети на неговиот почеток – кога се појавило на белиот свет и засекогаш, засекогаш  потонало во него. Како што таткото (и само таткото) го гледа неговиот син, кој станал престапник, го гледа со неопислива, распнувачка тага.

И така, овој „Богомолец“ во својата „лудост“ ги гледал мачителите со очите на Христос. Гo гледал „образот Божји“ во кој биле создадени, во неговата светлина која му го горела срцето, и срцето му се кинело од жалост. Тој се крстел и молел на Бога за нив, и го целивал прагот пред нивните нозе. На каков начин ги гледал? Неспорно ги гледал, имено на тој начин, штом под ударите на стаповите, го правел она што го правел. И тоа Христово видување било потполно реално, сосема независно, од она што медицината го определила како „лудост“. И тоа негово Христово гледање било сосема реално, сосема независно од тоа, што таа реалност медицинската наука ја определува како „лудост“.

Всушност тоа е главното, на кое што сакам да обрнам внимание. Анонимниот „Богомолец“ сосема, сосема реално ги гледал изродите од логорот во нивниот „Божји образ“ – во онаа во прав претворена молња, ослепитеен како секавица и сосема, сосема реално гледајќи како тој образ паѓа од небото „како гром“, ја чувствувал, распнувачката Христова жалост, која го претворила во прав пред нозете нивни. Што значи дека тој сосема реално ги гледал и чувствувал од она „место“, кое верниците го викаат „небеса“ и „небеса на небесата“. Сосема реално ги гледал и чувствувал од „гледната точка“ на Христос. Сосема реално тој присуствувал „таму“, во Царството Божјо, додека го потекувале од ќотек, тука во логорот кај Ловеч. Но ова негово пребивање „на друго место“ го правел и слободен тука, „во овој свет“: слободен од болката, од стравот, омразата, кои што е „нормално“, („не е лудо“) да се чувствуваат кон убијците, ако си „нормален“.

На оние кои приговараат дека таа „слобода“ на Богомолецот, тоа негово Христово видување, таа негова Христова жалост, сепак не вредат ништо, затоа што макар и (субјективно) да се реални, тие се „луди“, ќе го кажам следното. Замислете си, почитувани – вие кои пет пари не давате за извршените престапи (тврдите дека тие се нешто „веќе одамна минато“ и дури „не вршат политичка работа“) дека еден ден (како што тврдат верниците), таа „субјективна“ реалност, да земе, да се пресврти; о, лудоста на овој свет на бичовите, на каменоломите, на безнаказаноста и неказнетото потонување на престапите „во минатото“, да се најдат одеднаш на „некое друго место“, а небесата да се најдат тука. Што ќе биде тогаш? Замислете си го тоа, едноставно како мисловен експеримент, претставете си.

Одеднаш, небото – таа физичка завеса, зад која никогаш ништо не сме виделе, затоа што не сме „луди“, се раскине на пола и оттаму нè видат Очите во кои ќе се видиме, оние, со кои „Богомолецот“ нè гледал во својата „лудост“. И тогаш, на едни убијци од истиот логор, за кои ни раскажаа друго сведоштво, ќе им се даде да видат – со очите на „Богомолецот“ да видат – што направиле тогаш. Ќе им се даде да го видат она, кое ни го раскажува на едно место, друг сведок, актерката Надја Дункин: „Еден ден, пишува таа додека работевме во затворот, здогледавме како водат двајца луѓе, еден млад и еден повозрасен. Дури отпосле разбравме дека биле татко и син. Ние се наоѓавме на една височина, а машкиот логор беше подолу, и сè се гледаше. Луѓето ги оставија куферите, и мачителите дојдоа. И почнаа да го тепаат младото момче. А тоа извикуваше: „Татко, татенце, татко, татенце“. Го тепаа до бесвест. Потоа го тепаа и таткото. Момчето почина следниот ден. А татко му, по три дена. Веќе не се сеќава како дознавме.“[2]

Та велам, да си замислиме, на тие убијци да им биде дадено да почувствуваат со истата сила и реалност, со која „лудиот“ Богомолец го чувствувал нивниот Божји образ кој се погубувал, болката на оној татко, кога ги слушал врисоците на неговиот син, додека го убивале. Ќе им биде дадено да почувствуваат, како е да гледаш да ти го убиваат сопственото дете пред твоите очи, за кое си се радувал со пријателите, кога се родило, за кое си треперел при настинките и детските болести, си бил обнадежен и радосен кога отишло во гимназија, за чија што иднина си мечтаел во доцните вечерни часови пред да заспиеш. Ќе ти биде дадено да почувствуваш како целиот, целиот тој живот вика кон тебе, а ти не можеш да направиш ништо; ќе ти биде дадено да видиш како тие исти куфери, кои таткото и детето ги оставиле на земјата, пред да започне убиството, биле набрзина наредени, со растреперено срце од мајката и сопругата во ноќта на апсењето, за „да го имаат таму неопходното“, да можат „да се измијат“, „да не им е студено во нозете“… А сега сè се покажало бесполезно, и жената, далеку некаде, во ненадејно опустошениот дом, дури не се ни сомнева дека денес го убиле нејзиното момче, па дури и се надева дека за скоро ќе го пуштат, бидејќи нели, „ништо не направиле“… Да ги почувствуваат, велам, убијците оние три дена, после смртта на својот син, во кои што таткото, умирал од во логорот од неизбришливата слика на агонијата на својот син пред очите негови, со незамолкливото „татко, татенце“ во ушите негови. Да им биде дадено да го почувствуваат тој ад со сета негова суровост, која ја почувствувал таткото, и со која се ужасувал за нив „Богомолецот“…

Што ќе можат да направат тие убијци, кои неочекувано се нашле на „другата страна“ тогаш? Кон кого ќе повикаат, кога одеднаш ќе ги снајде пекол, од кој ќе сфатат дека никогаш, никогаш нема да можат да излезат, бидејќи она што се случило со таткото и детето нема да можи да се врати назад. Кон кого ќе повикаат тогаш? Зарем тогаш, гледајќи од длабочината на адот кон расцепеното небо, нема да го побараат „налудничаво“ со поглед некаде таму, меѓу жителите негови, оној „луд“, кого го биеја, а тој се крстеше и го бакнуваше прагот пред нивните нозе? Ќе го побараат, за да имаат корист од неговите молитви, и ќе се ужаснат, затоа што не го дознале или го заборавиле, дека не го знаат неговото име за да го повикаат. Зашто тој нели, тогаш бил на „друго место“ и бил „луд“. А сега неочекувано, нештата се смениле и тоа „друго место“ се тие, а тој си е таму каде што бил и порано, и меѓу него и нив „зее голема провалија“ (Лука. 16:26). Голема, колку пропаста на неговата тогашна „лудост“ и нивната тогашна „реалност“.

А ако местата на тие двете и тогаш биле превртени?

Проф. Д-р Калин Јанакиев

[1] Българският ГУЛАГ. Свидетели. Сборник от документални разкази за концлагерите в България, съст. Екатерина Бончева, Едвин Сугарев, Свилен Пътов, Жан Соломон, София, 1991 г., стр. 292.

[2] Пак таму  стр. 378

Извор: http://kultura.bg

Превод: Андреј Талевски