Прашање: Согласно црковните канони и традиции, какво треба да биде црковното пеење?

Одговор: Какво треба да биде црковното пеење, јасно укажува и цврсто утврдува 75-то правило на Шестиот Вселенски Собор:

„Сакаме, оние кои доаѓаат во црква за да пеат, да не употребуваат неприлични извици, да не произведуваат неприродни крици и да не воведуват ништо несоодветно и несвојствено на Црквата: но со големо внимание и умиление да му принесуваат псалмопенија на Бога, Кој го гледа сокровеното. Зашто свештеното слово ги поучувало синовите Израилеви да бидат благоговејни“ (Лев. 15, 31).

Тука се укажуваат следните основни карактеристики, со кои треба да се одликува црковното пеење:

1) Во црковното пеење, неумесни се и недопустливи „неприлични извици“ и „неприродни крици“, то ест, секаков вид надворешни ефекти;

2) Во црковното пеење не се дозволува да се воведува ништо „несоодветно и несвојствено на црквата“, то ест, не треба да се допуштаат мелодии и напеви, кои не соодветствуваат на духот на Црквата, и

3) Во црковното пеење, главно – е „големото внимание“ кон зборовите кои се пеат, и, следствено, на мислите кои се содржат во нив, и како последица на тоа, чувството на „умиление“, со кое тие зборови се пеат, то ест, молитвено-благоговејниот однос кон него и соодветно псалтско исполнување, кое надворешно го изразува внатрешното чувство на умиление.

Од сето тоа, јасно е дека црковното пеење треба да биде сосема особено, неслично на обичното световно пеење. Така и било тоа низ сите векови во Христијанската Црква.

Уште од првите векови на христијанството, Светите Отци и Учители на Црквата решително се бореле со проникнувањето на световни театрални елементи во црковното пеење. Така, во една од своите проповеди св. Кипријан Картагински бара, христијаните кои се собирале на молитвените собранија, да запазуваат најголемо благоговение и должен поредок, за да не Му вознесуваат на Бога разуздани молитви и вештачки гласови и крици, зашто Бог не го слуша гласот на нашите усти, туку на нашето срце, и не обрнува внимание на криците наши, а на она, што се крие во мислите наши. Како потврда, Св. Кипријан приведува редица текстови од Светото Писмо и потенцира, дека разузданите и вештачките крици не се во согласност на духот на Црквата и не ѝ прилегаат.

Великиот вселенски учител и светител, св. Јован Златоуст, во една од своите беседи изразува жал, што многу од она, што се слушало на театралната сцена, почнало да се пренесува и во црквата, дека неприродните крици во црквата можат само да го расеат духот на човекот, и притоа го поставува прашањето: „Зошто се таквите засилени крици? Зошто е насилната напрегнатост на духот, кој испушта звуци, кои не изразуваат ништо природно? – Тоа треба да им се остави на жените и на пеачите на сцената. Зарем може да ја мешаме забавата со пеењето, кое има задача да го прославува Бога и англеите?“.

Блажени Ероним, обраќајќи се до младите, кои пеат во храмот, ги советува, дека „на Бога треба да му се пее не толку со грло, колку со срце; грлото и устата во храмот не треба да бидат, како во трагедија“,  и дека во храмот не треба да се пеат „театрални мотиви и песни, туку треба благоговејно да се произнесува и предава Св. Писмо“. Дури и пеењето во храмот да не биде најслаткогласно, сепак тоа, со добрите дела, му е пријатно на Бога. Слугата Христов треба да пее така, што да бидат пријатни зборовите што ги кажува, а не неговиот глас, за со тоа да се изгони злобниот, савловски дух од оние, во кои тој злобен дух, како во Савле обитува, и да не се всели во оние, „кои храмот Божји го претвораат во театар“.

Познатиот толкувач на каноните Јован Зонара, објаснувајќи го 75-то правило на Шестиот Вселенски Собор, изразува длабока тага, за она што било во негово време [XII век] „сето она, што е најлошо, најнеприродно на театралната сцена и најнеморалното во пеењето, сето тоа се обидуваа да го воведат во храмот и во црковното пеење“.

Вистинското црковно пеење, што само по себе треба да биде јасно, се разликува од световното со својата бестрасност, и одвоеност од сè земно: тоа не треба да побудува никакви чувства и доживувања, туку треба да го вознесува духот на оние што се молат кон небото. Вљубеноста во чисто естетската страна на црковното пеење, како што тоа го потврдуваат гореспоменатите црковни авторитети, е неумесно. Естетското чувство се однесува на областа на душевното, а во црквата сè треба да биде духовно, па затоа и црковното пеење треба да побудува духовни, а не душевни чувства. Таквата „душевност“ почна да се распространува, за жал, по нашите руски храмови, под влијание на напливот на италијански певци во Русија, во текот на двете последни столетија и речиси целосно го истиснаа со себе вистинското црковно пеење, строго и бестрасно, наследено од нас од Византија. Длабоко тагуваа за тоа многу наши видни архипастири и пастири, а некои од нив решително се бореа за востановување на древните вистински-црковни напеви во нашите храмови.

Кон бројот на таквите ревнители за вистинското црковно пеење во последно време треба да се вброи Преосвештениот Арсениј, Архиепископот Новгородски и Староруски (кој се удостоил во 1917 г, на Серускиот Црковен Собор во Москва да биде избран на второ место во Патријаршијата). Еве ги неговите авторитетни зборови за црковното пеење:

„Кога од XVII век ние ги обративме своите погледи на Запад, се изменивме во сè. И во пеењето ги заборавивме чудесните, познати бугарски и грчки распеви. Црковните певци почнаа да се гледаат себеси како уметници: почнаа да мислат, дека со своето туѓо на богослужбениот карактер, пеење, тие Му прават услуга на Господа. Наместо да се испее, на пример, Херувимската песна во строги тонови, тие земаат за неа вулгарни мелодии. Тие се спрени да внесат во богослужбените песни музика од некоја романса, пригодна за исполнување на естрадата, спремни се од певницата да направат сцена. И тоа во времето, кога свештенослужителите се подготвуваат за извршување на христијанската тајна, Евхаристијата. И тоа не е срамно и грешно за нас! И не размислуваме ние за тоа, каква одговорност носиме за таа профанација на богослужбите со своето пеење“.

Во времето пред револуцијата, почна сè повеќе и повеќе да се засилува интересот за древното црковно пеење и почнаа да се слушаат гласови за повторно враќање кон него и за отстранување од црковната певница на „италијанштината“, то ест, на најновите светски композиции на црковни песнопенија, напишани под влијание на италијанските певци.

Преосвештениот Арсениј, задоволно го забележува следното:

„Руското општество почнува да разбира – пишува тој, – дека цврста е само културата, која се гради на цврстата основа на минатото. Композиторите со интерес ги изучуваат обрасците на древно-руското пеење. Но, ние треба да работиме, секој на своето место, да се побуди интересот кон тој нов тек во областа на богослужбеното пеење.

ТРЕБА ДА ГО ЦЕНИМЕ НАШЕТО ДРЕВНО ЦРКОВНО ПЕЕЊЕ. Тоа е изразување на духот на нашиот народ, воспитан и израснат под влијание на Црквата. Треба да ги цениме своите родни мелодии, како споменици на религиозно-народното музичко творештво. За жал, ние не ги цениме. ЗАТОА, ВИСТИНСКОТО ЦРКОВНО ПЕЕЊЕ СЕ ЗАБОРАВА, СЕ ИЗМИСЛУВА НОВО, ТУЃО НА ДУХОТ НА НАШИОТ НАРОД.

Грижата за зачувувањето и востановувањето на древното црковно пеење е една од главните грижи на оние, на кои им се драги интересите на Црквата и на народот.

Црковното пеење треба да биде строго молитвено. При мелодиското пеење се слуша, да речеме, молитвената тишина во храмот. А тоа не се слуша во хармонското пеење, особено ако е неписмено. Тогаш, оној кој стои во храмот се труди да го пее својот дел, еден или друг глас гледа што прави диригентот итн., НО ПЕВНИЦАТА – НЕ Е ЕСТРАДА ЗА АКТЕРИ. ВО ЦРКВАТА СЕ ТРЕБА ДА БИДЕ СВЕТО“.

Како што гледаме, Преосвештениот Арсениј пристапува кон современото партесно пеење во црквата со сосема негативна оценка, со каква се осудувале оние кои се обидувале да ја внесат „театралноста“ во црковните напеви на древните Отци и Учители црковни. Под редакција на самиот Преосвештен Арсениј, бил составен нотен зборник на црковни песни од голема вредност, со наслов „Сопатник на псалтите“.

Широко распространетиот кај нас „Обиход“ на Лев-Бахметов преставува искажување на нашето исконско црковно пеење под истото западно влијание, како и делата на многу композитори од последните два века, но веќе главно германски.

Познатиот наш Московски Митрополит Филарет, незадоволен од резултатот, кој го дале хармонизираторите на тој „Обиход“, не дозволувал истиот да се употребува во Московската епархија, каде што до последно, цврсто се пазела древната псалтска традиција.

Превод од: Вестник – журнал на Германската Епархија на РПЦЗ, ( 5 бр., 2016 г.), стр. 24-26.