Литургиската љубов кон Божјото создание – единствен вистински двигател на еколошкото дејствување

            Православното богословие стои на гледиштето дека треба од корен да се промени пристапот кон еколошката криза. Во денешното занимавање со еколошкиот проблем превладува негативниот мотив – мотивот на апокалиптичниот страв од неповратното загадување и, дури, и од конечното уништување на биосферата и на сите екосистеми во неа. Современата екологија е обоена со апокалиптичните тонови, одвнатре ја подвигнува стравот од исчезнувањето на човекот и на неговиот свет. И тука еколошкиот проблем се согледува од погрешен агол, од аголот на себичните човечки интереси: човекот е загрижен и уплашен за својот опстанок и за континуитетот на својата потрага за индивидуалната среќа и задоволство, и затоа сака да се занимава со заканувачките последици од еколошката криза. Себичниот страв е погрешен пат и погрешен начин за решавањето на еколошката криза.

Меѓутоа, како што тоа важи за секоја друга човечка дејност, и овде – во областа на екологијата – не е ниту доволно ниту, пак, добро мотивот на еколошката човекова дејност да биде негативен. Загриженоста може да го помрдне и да го поттикне човекот, но само позитивната мотивација може да даде вистински и траен резултат во историјата. Затоа човековата еколошка дејност би требало да биде мотивирана, пред сè, со еко – теолошка љубов спрема целото Божјо создание, а таа свештеночуварна љубов кон тварта треба да раѓа во нас одговорност кон Божјото создание (коеjaшто не е наша, туку Божја сопственост), одговорност за „опстанокот и за доброто на сè она што не се луѓе на нашата планета“,[1] и да нè поттикне да се самовоздржуваме по своја слобода од секакво грешно постапување кон созданието, коешто се пројавува во историјата, пред сè, како неконтролирано искористување, загадување и уништување на природните ресурси. Какви било еколошки мерки да преземаат луѓето со цел да ја заштитат природната средина, тие мерки и проекти не можат и нема да бидат од траен карактер сè додека не бидат засновани на искрена љубов и не бидат проникнати со вистинска љубов кон создадената материја -светот, а таква вистинска еко – теолошка, литургиска љубов кон животната средина и нејзино почитување  „го надминува кој било еколошки проект и пресврт, како и сите ограничувања на инфантилниот сентиментализам и на јаловото обоготворување на природата. Ако човекот не ја открие таа првобитна љубов кон светот и кон созданието, тој ќе биде осуден на живот што е противен на својата природа…“[2] Без литургиска љубов кон тварта, нема успех во екологијата и во еколошките активности. Литургиското тварољубие е единствена вистинска еко – мотивација, но и еколошки метод.

Овде Православната црква може да одигра многу значајна улога, затоа што може да ги извести и да ги образува луѓето во поглед на разликувањата помеѓу негативните и позитивните еколошки мотивации. Црквата треба да го прави тоа преку плански и програмски спроведено еко – теолошко образование, особено кај младите, „од основното до факултетското ниво“[3], секако, таму каде што Црквата има пристап во секуларните образовни институции. Меѓутоа, најделотворно образование ќе биде она еко – теолошко образование со кое Црквата ќе ги образува своите членови – верници во својот секојдневен литургиско – подвижнички живот, преку проповеди, како и преку еко – теолошките образовни курсеви што можат да се одржуваат и на парохиско и на епархиско ниво, при парохиските домови и при епархиските седишта, како и при образовните институции на Црквата. Важно е и дејствувањето на Црквата во јавноста, преку официјалните црковни соопштувања, реагирања, учествувања на стручните црковни луѓе во општествениот дијалог, на популарно ниво (во медиумите) и на научно ниво (на научните симпозиуми и конференции), преку трезвено учество во еколошките проекти, со еден збор по пат на севкупното еко –т еолошко сведочење на Црквата во современото општество.

Од друга страна, како што тоа критички го забележува Татјана Горичева, православните не би требало да се самосозреваат за да бидат на кој било начин „еколошки привилигирани“, односно „ослободени“ од денешната еколошка криза. Тие не се ниту во смислата на ослободеноста од одговорноста за нејзиното предизвикување ниту во смислата на изложеноста на нејзините последици (кои не се само глобални, т.е. планетарни, туку и холотропни) од таков карактер и опсег на дејството да влијаат на сите основни сфери и димензии на човековото битување во историјата, т.е. од физиологијата до психологијата и онтологијата на човекот. Последиците од еколошката криза го зафаќаат и влијаат на човековиот род не само по географската „хоризонтала“, туку и по антрополошката „вертикала“: секој човек, и, секако, секој православен човек и на планот на својот антрополошки идентитет и на планот на својата физичка егзистенција е денес „предмет“ и жртва на еколошката криза.

Нововековната, картезијанска цивилизација и нас, православните народи, „ништо помалку не нè разорила, а можеби и дури во поголем степен отколку што го разорила Западот“ – заклучува Горичева – „и кај нас (православните народи), како што пишува Владимир Соловјев, материјата се преобразила или во демонска господарка или, пак, во човекова робинка. Единствено со љубов може да се обнови изгубениот синергизам“[4] помеѓу човекот и Божјото создание. А таа љубов, за која зборува Горичева, не е ниту научна, ниту филозофска, ниту психолошка, ниту естетичка, ниту еколошка „љубов кон Природата“, кон животното окружување на нашата биосфера, туку е Љубов Божја со која Живиот Бог толку го засакал светот што го дал и Својот Еднороден Син (Јован.3, 10)  за спасение и живот на светот. Тоа е љубов од која Бог го создал светот како „многу добар“ и заради која Он го создал светот, т.е. со цел светот преку човекот да земе учество во таа Љубов, која е Живот вечен. Тоа протолошко и есхатолошко Божјо светољубие и тварољубие, како што рековме, ни се открива во самиот светотаински хронотип на таа Љубов, во самата Света Тајна на таа Љубов – во Божествената Литургија, која е, како дејствена сеприсутност на Божествениот Домострој за спасение, жив и непресушен извор на Божествената Екологија што со Христовото очовечување станала и човечка, богочовечка екологија, литургиска екологија. И единствено преку таквата литургиска екологија, преку таквата еко – литургиска практика и еко – теолошка теорија може да се обнови „изгубениот синергизам“  помеѓу човекот Божји и тварта Божја.

Епископ Јован Пуриќ

 

Превод од српски: Петар Менде Петковски

[1] Metropolitan John (Zizioulas) of Pergamon, Ecоlogical Asceticism: A Cultural Revolution, „Our Planet“,

7. 6 – April, 1996.

 

[2] Anestis Keselopoulos, An Orthodox Approach to the Ecological Question, „Alive in Christ“, 1996, 3 (Winter).

[3] Metropolitan John (Zizioulas) of Pergamon, Ecоlogical Asceticism: A Cultural Revolution, „Our Planet“,

7. 6 – April, 1996.

[4] Татјана Горичева, Еколитургика Цркве – литургијска љубав према страдајућој твари, Црквени живот, ВДС Архипеископије Београдско – Карловачке, 9/2007, стр.53, Т. Горичева, Эколитургика, www.rchgi.spb.ru.