Сечесната уметност на иконописот на Источната православна црква е свештена и литургиска уметност, како и сите останатите црковни уметности кои имаат духовна цел и смисла.

Целта на тие свештенските уметности не е простото украсување на храмот со живопис, да би бил угоден и пријатен за неговите посетители или за да тие би ужувале во слушање на музика, туку да се издигнат во таинствениот свет на верата преку духовната лествица, која што за скалила ги има свештените уметности: химнословата, псалмопеењето, архитектурата, свештенописот и другите уметности, кои сите заедно помагаат во душата на верниците да се обликува таинствениот Рај, дишејќи го духовниот светоглед. Оттука, делата на црковната уметност во Источната Црква се најнапред толкувања и објаснувања за боженственото Откровение.

Уметноста на иконописот во православната црква се нарекува – хагиографија, како таа која ги живоопишува светите личности и светите настани. А самиот хагиограф т.е. иконописец не е просто мајстор, кој изработува слика на некоја од религиозните теми, туку тој има духовно достоинство и духовно служење, кое го врши во храмот, како свештеник и проповедник.

Литургиската икона има теолошка смисла. Таа не е како што веќе рековме слика, која се прави за уживање на окото или за да просто не потсетува на светите личности, како што е случај со сликите, кои ги држиме за да не потсетуваат на саканите роднини и пријатели. Таа се слика на таков начин за да не издигне од овој распадлив свет и за да ни помогне да го помирисаме новиот мироглед на Царството Божјо. Затоа таа нема никакви сличности со сликите, кои на телесен начин претставуваат некои лица, макар тоа биле и светителски, како што е случајот со религиозната уметност на Запад. Во литургиските икони светите лица се сликаат во нераспаѓање.

Од тие причини литургиската уметност не се менува така брзо како другите човечки работи, туку е постојана, како и Црквата, која ја манифестира. Свештеното предание е огнен столб кој ја води низ пустината на непостојаниот свет. Ова им изгледа чудно на луѓето од овој век, кои не се во состојба да навлезат во длабочината на духовното море, туку пливаат по површината на сензуалноста, фрлени од брановите и водени вртлоци.

Литургиската уметност ги храни духовните погледи и чувства на верните, приклучувајќи го тоа што влегува преку дверите на слушнатото , веселејќи ја неговата душа со небесното вино и дарувајќи му спокојство на умот.

Со оглед на тоа дека дејноста на литургиската уметност има своја техничка и практична страна може некој да помисли дека таа како таква нема никаква врска со теологијата. Меѓутоа, тој треба да знае дека во православната црква се има духовна смисла. Така и во техниката на иконописот сè станува духовно, па дури и приборот за сликање, и боите и ѕидовите, и даските, и сите материјални работи се осветуваат со благодатта на Светиот Дух, станувајќи средства на едната свештена уметност.

Техничкото знаење не претставува некаква механичка работа, туку тоа учествува во духовноста и светоста на тие работи, кои сака да ги преобрзи. Затоа и во техничкиот речник на иконописот, називот оружје, и изразот кој ја има секоја работа во него, има религиозен карактер. Дури и материјалот, кој го употребува иконописецот станува благословен, насочен, благоугоден, тих. Така, на пример, за да направи јаглен со кој ќе го изведе цртежот употребува лесково нераскапано или дрво мирсиново; за да направи даска на која ќе ја наслика иконата, употребува чемпресово, ореово, костеново, липово или некое друго миризливо дрво. Повеќето бои се од земјата, која мирисаа кога ќе се натопи со вода, посебно оние за ѕиден живопис: мирисаат како ридовите за време на првите дождови или како нов брод со свежа вода. Облогите мирисаат како тамјан така што оној кој ја бакнува иконата чувствува мирис на духовен мир.

Материјалите за икони се бои од кои повеќето се земјени: јајца, вода, восок, сок од бор (катран), мед и др. Кратко кажано, оваа осветена уметност не употребува груби и густи материјали како што световното сликарство употребува ленено смрдливо масло и згуснати бои и груби четкички.

Што се однесува на речникот на иконописната уметност, таа е како некој да чита житие или некоја друга црквена книга; така се чувствува човек кога чита некоја техничка книга која се занимава со оваа уметност. Зборувајќи за техничките работи, иконописците често употребуваат религиозни и богословски изрази, како на пример, следното: насликај тенка линија на испакнатините, не само со бела боја, туку и со малку жолта, за да бидат смирени и мили, или: цртите така добиваат сладост и побожност, итн.

Убавината во литургискиот живопис е духовна убавина, а не телесна. Оваа уметност е испосничка и скромна, сиромаштвото изразува богатство; и како што Евангелието и Стариот завет се зумирани и краткореки, така и православниот иконопис е едноставен, без премногу украси и без залудна суетност.

Старите иконописци кога сликале и постеле, а кога ја започнувале иконата се пресоблекувале за да би биле чисти и надворешно и внатрешно; работејќи и сликајќи пееле за да нивното дело биде мило и за да не им се расејува умот по светот и световните работи.

Затоа, по литургиските икони им се чинат грди на оние во кои господари духот на овој свет, лицата според нив немаат форма ниту убавина, бидејќи телесното мудрување е непријателство на Бог (Римјаните 8,7). Во свештените икони телото се распнува со страстите и желбите. Нивната духовна убавина е блага промена за која зборува свeти Симеон Нови Богослов дека ја видел на испостените лица на своите духовни деца за време на четириесетдневниот Велигденски пост.

Таинствената Врата (Двер), на Исток е затворена и ќе биде затворена за оние кои се занимаваат со телесно знаење, знаење кое се воздигнува, т.е., кое го прави човекот горд, според апостол Павле. Додека се очите Господови над смиреноумните, нив ги преработува. Колку што побожност, смирение и вера имале иконописците, кои ги сликале иконите, исто толку побожност, смирение и вера треба да има оној, кој ги почитува, за да би се удостоил со мистичната благодат, која што од нив се излева, по следниве зборови на светиот Григориј Богослов, кој вели: Иста сила му треба на пророкот и на оној кој го слуша пророкот, и нема да може да го слушне пророкот се додека Духот на пророштвото не му подари мудрост за разбирање на неговите зборови.

Превел:
Петар М. Петковски,
студент на теологија во III година при ПБФ „Свети Климент Охридски“ – Скопје