„Да се прости, не значи да се заборави; да се прости, значи со сострадување, со болка во душата да кажеме: кога ќе дојде Страшниот Суд, ќе станам и ќе кажам: не осудувај го, Господи“ (Митрополит Антониј Сурожскиј).

Некој извикува во очај: „Никогаш тоа нема да го простам!“, некој речиси плаче: „Толку сакам да простам, но не можам“, а некој искрено е убеден дека на сите им простил, особено, на пример, затоа што денеска е Прочка, а самиот оди наоколу и зрачи со навреденост, ги измачува со тоа другите и свето верува во својата прошка. Невозможно е да се најде човек, кој никогаш во својот живот не се навредил и не навредувал. Во себе носиме многу рани и болка, и со годините нивната количина обично не се намалува.
На исповед, човек слуша: „Најпрвин прости, па потоа дојди“. „Ти си христијанин, како можеш да одиш кон Бога, а да не си му простил на братот“ и доаѓа во сосема незавидна состојба. Затоа што, да се прости со акт на волјата е невозможно. Некогаш е многу тешко да се прости – и тоа е важна вистина. Некогаш со години и децении човек не успева да прости, иако и сам многу сака да прости, страда од навредата, не ја сака во себе, а таа сеедно не заминува.
Ако сте искрени пред себеси и сте свесни што се случува со вас, тогаш точно знаете – дека кога боли, колку и да си велите „проштевам“, не станува полесно. А можеби ви станува уште потешко! Се засилува внатрешниот конфликт меѓу барањето да се прости и реалната невозможност да се направи тоа – треба, а ако не можам, тогаш што сум јас после тоа?!
На навредата се додава и чувството на вина, кое во најлош случај, го води човекот до очајание, грижа од невозможноста да се обрати кон Бога – „првин прости, па потоа дојди“.
Простувањето – не е акт, туку процес, и тоа често долг процес. И важно е, дали ние се наоѓаме во тој процес или стоиме во место? Вриеме ли во своите грижи, желби да се одмаздиме, да казниме, да донесеме справедливост, или сепак се наоѓаме на патот кон простувањето, сакаме да се ослободиме?
Не можам да простам – што да правам?
Да ги разгледаме петте важни услови за простување, кои се еден вид знаци на тој пат, и некогаш можат да бидат разгледувани како етапи. Постојат и други аспекти на простувањето, а во оваа статија се разгледуваат само неколку од нив.
Прво: искреност и свесност. Вистината е во тоа, дека се навредувам.

Митрополитот Антониј Сурожски пишувал за тоа, дека:
„Да се прости, не значи да се заборави“, да се прости – значи да се погледне човекот каков што е, во неговиот грев, во неговата неподносливост и да се каже: „Ќе те понесам, како крст ќе те донесам до Царството Божјо, го сакал ти тоа или не, добар си или лош – ќе те земам на своите плеќи, ќе те принесам пред Господа и ќе речам: Господи, јас овој човек го носев сиот свој живот, затоа што ми беше жал да загине. Сега Ти прости му, заради мојата прошка“.
За мене, тука, важна е мислата: да се прости, не значи да се заборави.
„Ако се заборави“ може да се покаже како еден вид измама, затоа што некогаш вистината е во тоа, дека другиот навистина направил зло.
Некогаш е важно, не да се трудиме да заборавиме за тоа, а обратно, да помниме каква слабост има човекот, каков грев, кој со што си има мака, и да не го искушуваме со тоа, туку да го пазиме, да не го соблазнуваме, давајќи му повод да направи нешто лошо, знаејќи ја неговата слаба точка.
Можеби, тоа е висока цел, но во тие зборови има многу издржана порака на темата простувања: ние не мора да се принудуваме да мислиме, дека оној кој нè навредил – е најпрекрасниот човек. Нашето простување никако не зависи од неговата добрина или лошотија. Дали ќе простиме или не – зависи од нас.
Во молитвата „Оче наш“ велиме: „И прости ни ги долговите наши, како што и ние им ги проштеваме на долговите наши“. Клучниот збор за нашата тема сега –„должници“ – значи, дека признавам дека ми е направено зло, дека тоа многу ме боли, дека можеби во мене има многу гнев кон оној кој ме навредил и сожалување кон себеси. Јас не ги затворам очите, не велам дека сè е добро, и ти ништо не направи, дека ти си свет. Тоа ќе биде лага.
И така, важно е да се гледа вистината за другиот, но уште поважен е искрениот и свесен поглед на себеси. Најпрвин треба да осознаеме дека се навредуваме, да можеме да си го признаеме тоа. Ако не ја гледаме својата навреденост, тоа го блокира движењето на патот на простувањето.
Се сеќавам на една жена, која кажа една многу чудесна работа: „Неодамна ми рекоа, дека да се навредуваш – е грев, и јас веќе не се навредувам“. Тоа го кажа жена, со која на блиските им е безумно тешко да живеат покрај неа, затоа што таа буквално од кожата зрачеше со навреда, но никако не го признавате тоа. Не беше искрена.
Неосознавањето на своите чувства, посебно на навредите, води кон широкиот етер на психосоматски заболувања, затоа што кога не се грижи душата, место неа, започнува да се грижи телото. Во свеста дека нема проблем – за душата настапува застој, ќорсокак, зашто ништо не може да се направи. Потиснатите чувства преминуваат во телото и во потсвеста и оттаму продолжуваат да даваат знаци за себе.
Како да се научиме да ја осознаваме нашата навреденост? Ако навредата е свежа, може да застанеме, „да си ја вратиме снимката“: „Што се случува со мене? Се навредив. Се нервирам. На кого? Зошто? Што точно ме вознемирува? Што точно ме навредува?“ Тоа не значи дека веднаш треба да отрчаме кај оној што не навредил за да се пресметаме, но треба искрено со себе да проговориме.
Религиозниот човек може да проговори за своите чувства или за своето неразбирање на чувствата пред лицето на Бога. Само не треба лицемерно да се читаат благообразни молитви од молитвеникот за простување и неосудување, ако срцето е полно во тој момент имено со гнев и осудување.
Подобро да се обидеме максимално искрено да застанеме пред Бога онакви, какви што сме сега: „Господи, Ти гледаш, како сега ме исполнуваат гнев и злоба, навреда и збунетост. Ти гледаш, дека некогаш сум спремен дури и да го убијам тој човек. Но, јас тоа не го сакам во себе. И ништо не можам да направам. Самиот Ти дојди и направи нешто, затоа што јас веќе ништо не можам“.
Колку поискрено, толку подобро. Господ ги сака искрените по срце (Пс. 50, 6), не треба да мислиме, дека е срамно и неприлично со такви работи да одиме кон Бога. А со што друго да одиме? Секогаш само со благодарност и мир во душата? Но, без Него ние не можеме ништо – тоа е многу важно да си го признаеме. Имено во немоќта посебно ни е потребен Оној, Кој може да нè преобрази.
Во животот на владиката Антониј имало ваков случај: тој во детството се налутил на некого, отишол кај свештеникот и му рекол: „Јас не можам да му простам – како да се молам? Што да правам?“. свештеникот одговорил: „За сега не читај ги тие зборови: „И прости ни ги долговите наши, како и ние што им ги проштеваме на нашите должници“. Добар пример за искреноста во молитвата, за која сега зборуваме.
Друго сложено прашање, е дали треба да зборуваме за своите чувства со оној кој нè навредил. Има различни околности. Оној кој нè навредил може и самиот лесно да се лути, може ништо да не нè чуе, да не нè сфати. „Не изобличувај го безумниот, за да не те намрази; изобличи го мудриот, и ќе те засака“ (Изрек. 9, 8). Ако сте решиле, зборувајте, само дојдете си на себе, то ест, во спокојна, мирна состојба, не обвинувајќи за себе, за своите чувства. Ако сте во афект, во омраза, ако се стегаат тупаниците и т. н., тогаш подобро засега да премолчите.
Второ: е желбата да се прости. Јас не сум ѓубриште. Ѓубриштето е кај мене, и не го сакам во себе.

Во предложената варијанта погоре, имаше вакви зборови: „јас тоа не го сакам во себе“, и тоа е многу важен аспект од било кое покајание, а истовремено и на патот до простувањето.
Најпрвин се случува пронаоѓањето на злото во себеси (се навредувам, сакам да се одмаздам, и т. н.). Потоа е важно одделувањето од него, непоистоветувањето на човекот и постапките, човекот и неговите чувства (јас не сум исто со гревот, мојата суштина не се сведува на таа навреда која е во мене). И потоа желбата да се ослободиме од тоа (јас тоа не го сакам во себеси). Без овие три нешта, тешко е да се напредува понатаму.
Ако сте забележале, дека НЕ сакате да простите, не треба да се плашите. Подобро, спокојно одделете се од своето чувство, свестете се дека моето јас – не е мојата навреда, дека не е исто со мојот грев. Моето непростување – не е мојата суштина. Ако во мене нема прошка, тоа не значи, дека јас сум – човек кој не простува, дека јас – сум подвижна навреда. Какви не ѓубришта има во мене, но јас – не сум ѓубриште, јас – сум скапоцено дете Божјо (идентитетот има најсуштинско значење за навредливоста и простувањето).
Тоа е многу важна разлика. Затоа што само тогаш може искрено да Му се каже на Бога: „еве го моето ѓубриште, е сега кај Тебе го носам. Види го. Но, тоа не сум јас. Затоа што вистината е дека јас не го сакам тоа. Сето мое суштество се противи. Јас не сакам да се навредувам, не мене ме измачува моето ѓубре, и јас го носам со мене и не можам да го исфрлам. Направи нешто со нето, те молам!“
Тоа е важен заклучок, кога сфаќаме, дека навредата – не е моја суштина, и помага да се направи чекор кон ослободувањето. И на психолошки, и на духовен план исто така, затоа што, не мојата навреда оди да се сретне со Бога, туку јас, како личност, носејќи ја таа своја кутија, урна – на молитва, на исповед.
Тоа спасува од очајание, кога човекот ги спушта рацете и вика: „Јас – сум ѓубре, нема прошка за мене! Јас сум ваков – таков!“ Но, тоа не е вистина. Ѓубрето не оди да се моли. Ти како личност ќе отидеш и ќе го однесеш своето ѓубре, молејќи се за избавување.
Сите знаеме: „не судете, да не бидете судени“. Но, никој не размислува за тоа, да не се судите и себеси меѓу другото! Зашто како што се судам себеси, така и ближниот ќе го осудувам. Ако јас – сум ѓубре, а тој уште полош од мене… Ќе добиеме порочен круг. Затоа, особено важно е уважувачкиот, вредносен однос кон себеси. А како се однесувам кон себеси, и кон другите, и кон Бога – е сосема друга тема за разговор.
Трето: обид да се разбере другиот. Да се погледне подалеку од својот нос.

Трет чекор: обид да се разбере другиот, децентрација. Да се излезе од кругот на навреденост кон простувањето, неопходно е барем на кратко време да се одделиме од своите чувства, и да размислиме зошто другиот постапил така. Кога сме навредени, многу сме сконцентрирани на себеси: јас – сум беден и несреќен, сите се против мене, јас сум голем страдалник, колку е светот неправеден и т. н.
Чувството на навреденост силно го сконцентрирува на себеси. И некогаш е многу тешко да се излезе од границите на својата навредена состојба и да се погледне на другиот, особено на оној, кој ни направил такви лошотии.
Важен заклучок, разработен од една од психотерапевските школи, која доста успешно се справува со преживувањето на навредата, звучи вака: зад секоја навреда стои убедување дека другиот може и треба да се однесува поинаку.
Но, ако се обидеме сериозно да размислиме за тоа, зошто човекот постапил така, а не поинаку, да размислиме за тоа, што се случило со него во конкретниот момент, и да бидеме искрени, ние, најверојатно ќе се посомневаме, дали навистина тој човек можел да постапи поинаку. Да постапи онака, како што ние очекувавме од него, излегувајќи од нашите претстави за него, а не од неговите реални можности.
Како се чувствувал тој во моментот кога нè навредил нас? Можеби, нешто претходело на тоа? Можеби, тој бил обземен од афект, гнев, и затоа почнал да вика? Што го придвижувало? Што му било мотив? Свесна желба да ми нанесе зло или…
Ако, на пример, тој зборувал во гнев, тогаш секој, кој барем еднаш зборувал во гнев, знае колку е тешко да запре. Не залудно постои таков израз: човекот е понесен. Дури и лингвистички се совпаѓа, дека субјектот исчезнува (останува пасивна придавка). И самите во таквата ситуација правиме нешто такво, за што подоцна ќе се срамиме. И важно е да се обратиме кон својот опит, затоа што ако се сетиме на слични моменти во себеси, полесно ќе можеме да ги разбереме оние кои не навредиле.
Ако успееме да осознаеме, дека другиот, всушност, не би можел да се однесува поинаку (иако обично ни изгледа, дека можел), тогаш, речиси 90 проценти од навредите исчезнуваат. Но, да ги имаме во предвид мотивите и околностите на другиот човек, кога и нам ни е лошо, а плус и по негова вина – е многу сложено.
Навидум е очигледно, дека ако човекот не може, тогаш и не треба. Но, ние често не се ни интересираме, дали може другиот или не. Ние веднаш бараме: ти си должен, ако не го направиш – јас ќе се навредам. Или обратно, ти правиш нешто лошо, а требало да направиш нешто добро – и јас пак ти се лутам. Полезно е да се сетиме, дека и ние исто така не можеме да направиме нешто, што другите очекуваат од нас.
Може да се направи сериозна психолошка работа над себеси, која не мора да биде со психолог. Може да се земе некоја своја навреда, и да се обидеме да се загледаме во другиот, во оној на кого се лутиме, и да расчистиме со тоа, колку навистина тој би можел или би требало да постапи поинаку. Отпрвин е многу тешко да се оттргнеме од претходните заклучоци, дека другиот би можел да постапи поинаку.
Важно е да има голема искреност и обраќање кон својот опит, кога ни изгледа дека ние би можеле поинаку. Најчесто, ние многу ги преувеличуваме нашите можности, заради што паѓаме во лажно чувство на вина, односно невротичка вина – но тоа не е тема на дадената статија.
Четврто: простување во контекст на вечноста: „Не осудувај го, Господи!“

На една од парохиските конференции, една од катихизаторите кажа во своето обраќање: „прошката е природна, ако размислиме за смртта“. Секако, има вистина во нашата болка, често постои некаква неподносливост, невозможност да се истрпи другиот човек, и колку злоба тој ни направил.
Но, ако замислиме подлабоку, ако го поместиме својот поглед во контекст на вечноста – не во контекст на нашито односи со него сега, туку во вечноста, кога и тој и јас ќе дојдеме пред Бога… што тогаш? Зарем на прагот на вечноста ќе Му кажам на Бога: „Ти знаеш, тој ми го направи сето тоа – Имај го во предвид тоа, те молам“? Што ќе биде со моето срце, ако се најдеме на тој раб?
Тоа се такви прашања, за кои секако, не е лесно да се зборува, но истовремено тоа навистина е важно во нашата тема. Тука се открива посебната вистина на постоењето, ако можеме да погледнеме така на луѓето, кои нè навредуваат.
Тука може да помогнат и спомените: а имаше ли нешто добро, поврзано со тој човек? Зашто често, ние се лутиме на најблиските луѓе, на оние, кои ни се посебно драги, и има свои причини, зошто тоа се случува. Се лутиме на тие кои многу ги сакаме, и некогаш е полезно пренасочувањето на вниманието од концентрација на лошотиите, на спомените на нешто добро, што е поврзано со тој човек.
Таквата логика на раширување на полето на внимание е многу важна. Затоа што во состојбата на навреденост, се случува големо стеснување на погледот. Во навредата има таква заоштреност, човекот се гледа, всушност, само себеси и својата болка, а другиот го гледа како зло. И важно е, да ги отвори очите, да го рашири својот поглед и да се сети, дека да, има лошо, но има и нешто добро.
Од таа раширена логика, полесно е да се разбере зошто човекот се однесувал така, дека тој – не е еднозначно подвижно зло, исто како и јас – не е подвижно ѓубре. И можеби, таквиот поглед, уште тука, во овој свет ќе ни помогне некогаш, како св. Антониј да речеме: „Не осудувај го Господи!“
Петто: обид да се погледне на човекот со очите на Бога. Средба со Љубовта.

Продолжувајќи ја логиката на размислувања во духовна ширина, може да продолжиме, да се обидеме да погледнеме и на оној кој нè навредил, и на себеси – со очите на Бога. На практика, тоа да се направи не е лесно, затоа што образот на Бога во нас често е сериозно унакажан, често му се припишуваат родителските црти: наметливост, строгост, оттуѓеност, рамнодушност. Често на терапиите, на пример, може да се чуе од клиентот: ако мајка ми не се грижеше за мене, и никогаш не се заинтересира, на Бога сигурно не му е дојдено до мене.
Тука се допираме до важна и тешка тема: искажување на образот Божји во нас, самите. Често се случува вака: како што се однесувале родителите кон мене, така, сметам дека кон мене ќе се однесува и Бог. Затоа, тоа е уште поголемо прашање, со чии очи ќе гледам на себеси. Затоа, во некоја смисла, може да се каже, дека овој „метод“ не е сосема соодветен. Зашто ако имаме доста искривена претстава за Бога, со ничии очи нема да гледам на себеси.
Очигледно, дека никој од нас не може да рече, дека има вистинско знаење за Бога, Неговиот вистински образ. Но, ние сме повикани да Му се приближиме, да Го спознаваме. Може да се проба, во моментите на молитвени размислувања, додека стоиме пред крстот, спомнувајќи си за Христос, Кој од крстот зборувал за простувањ, може да се обидеме да погледнеме на тие што не навредиле…
Велики Петок. Го распнуваат. Тој виси на крстот. Жив Човек. Клинци во рацете и нозете, но сеуште жив здив во градите. Го плукаат, исмеваат, ја разделуваат Неговата облека. Велат: ако Ти си Бог, слези од крстот. Ако стојам покрај него, што ќе се случи со мене? Што ќе се случи со мојата навреда? Влегувајќи во молитвено престојување пред Него, може да замислиме: како Господ гледа на мене сега, кога се мачам со својата навреда, со својата немоќност да простам, а приоѓам кон Неговиот крст? Како гледа Тој на оној кој ме навредил? Како гледа на двајцата нас заедно? Што сака Тој за нас, за мене, за него?
Тоа се многи интимни размислувања, кои можат да се случат длабоко во срцето, на местото на таинствената средба со погледот на Љубовта. Таквиот поглед помага да се поднесе нашата навреда во сосема друга смисла.

***
Ако се направи заклучок од нашето кратко размислување, може да се каже: простувањето – е процес. Најважно – е да се започне со најмалите чекори, не очекувајќи од себе веднаш големи резултати. Не треба да мислиме, дека ако имаме шема од пет услови, сме го нашле рецептот на простувањето. Ако нашата повреденост трае годинии децении, нема да успееме да се ослободиме од нив за месец-два.
Треба да се посветиме на сериозна и долга работа, на искреност со себеси и со Бога. И кој знае, можеби тој процес ќе ни донесе плодови, кои не ги очекуваме, како што тоа често се случува, кога Бог ни дава дури и повеќе, отколку што сме можеле да посакаме.

Марија Филоник – психолог и психотерапевт

Извор: http://www.pravmir.ru/ne-mogu-prostit-chto-delat/#ixzz3SHZ9zgS5