Православието е религија на Преображението

Не знам, зошто баш на 19 август се празнува Преображение, но – барем делумно – разбирам, зошто воопшто го празнуваме Преображението.

Самото Православие, често го нарекуваат религија на Преображението.

Христијанството не се согласува со тоа, да гледа во светот затвор, од кој душата треба да побегне (суштината на тој затвор предавајќи ја на распаѓање и бесмисленост). Но уште помалку, христијанството во оваа состојба на светот ги гледа тие населби, во кои човекот треба да се насели во вечноста. Тоа се стреми да го соедини човекот со горниот свет – а со тоа, и да го освети долниот свет. Во Евангелието, Царството Божјо се споредува со квасец. Драгоцениот квасец, фрлен во тестото, треба да порасне. Но, почитувајќи го квасецот, не треба премногу да го ваѓаме од тестото. Тој, на своето место, и проголтан од масата која го опкружува, ја врши својата незабележлива, и навидум бавна работа – го прави тестото да дише.

Стремежот, да се одземе духот од светот, да се оддели христовиот квасец од светот на луѓето го забележал кај гностиците (ранохристијанските еретици, кои се стремеле да го соединат незнабожечкиот окултизам со некои библиски учења) В. Соловјев: исходот на постанокот на светот „во сите гностички системи е лишен од позитивна содржина: тој се сведува, всушност, на тоа, што сè останува на свое место, никој ништо не придобива. Светот не се спасува; се спасува, то ест, се враќа во областа на божественото, апсолутно битие, само духовниот елемент, својствен на некои луѓе (пневматици), кои уште од почетокот и по природа припаѓале на повисоката сфера.

Тој се враќа таму од светот цел и неповреден, но без никаков добиток. Ништо од ниското во светот не се возвишува, ништо темно не се просветлува, плотското и душевното не се одухотворуваат… Светот, не само што не добива ништо со доаѓањето Христово, туку напротив, губи, лишувајќи се од тоа пневматско семе, кое случајно паднало во него и после Христовото доаѓање се извлекува од него. Со одделувањето на вишиот духовен елемент, светот засекогаш се утврдува во својата конечност и одделеност од Божеството“ (Соловьев В. С. Гностицизм. // Собрание сочинений. Т. 9 (дополнительный). — СПб., 1907, 99-100 с.).

А Преображението Христово се случило вака: „Ги зеде со Себе Исус Петар, Јаков и брат му Јован, и ги изведе во висока гора сами, и се преобрази пред нив; и лицето Негово светна како сонце, а алиштата му станаа бели како снег“ (Мт. 17, 1-2). Тоа не било до фокусот или просто чудотворство. Набрзо после тој ден, Христос ќе отиде на својот последен пат во Ерусалим. Таму, учениците ќе Го видат исплукан, немоќно паднат под крстот… А потоа ќе го видат воскреснат, во слава, непобедлив… Најлесно е, слушајќи за пасхалната метаморфиза на Христос, да се рече: „Тој Исус, бил добар човек, праведник, а потоа, после Неговата смрт Бог го наградил со Својот сјај и сила. Бог тој, секако не бил, па дури ако станал – тоа после смртта, откако го извршил подвигот на искачување од нашиот, во светот на астралите“… Нема ништо подалечно на христијанството од сега популарното „астрално“ богословие. И, за апостолите да не се заразат со некоја форма на „рерихијанство“ на првиот век, Христос пред Голгота им ја покажува полнотата на Божествената сила, која ја носел во Себе; за учениците, гледајќи Го понижен и распнат, да не се посомневаат во Него – претходно им ја јавува Својата вистинска слава. Сега, на Тавор, тие треба да Го видат во Него Бог, за потоа, гледајќи го понижениот човек, да ја сфатат доброволноста на Неговото откажување од Сопствената семоќност. „Сфаќајќи го доброволното страдање“ – се пее на празникот Преображение за смислата на Таворското откровение на апостолите.

Само на еден миг се отворила „завесата на Неговото тело“ (Евр. 10, 20) – и преку смирениот облик на синот на назаретскиот дрводелец, засветлила непристапната светлина на Синот Божји.

… Апостолите потресени – „биле во страв“ (Мк. 9, 6). Древноруските икони, обично, толку се воздржани од пренесување на човечки чувства и движења, и ги претставуваат апостолите завртени на страна, како се обидуваат да се засолнат од светлината која ги пронижувала… Но, поминува првата потресеност. Им се враќа дарот на говорот. Иако, разумот, малку доцни со враќањето. Од устите на Петар се откинува искрен, но чуден предлог: „Господи! Добро ни е да бидеме овде! Ако сакаш, да направиме тука три палатки“, т.е., да останеме овде засекогаш. (За тоа, зошто е неразумен неговиот предлог за вечното пребивање на Тавор – ќе кажам посебно). Но, еве што е чудесно: апостолот предлага да се направат три палатки: една за Исуса и две за старозаветните пророци, кои се јавиле во божествена светлина, Мојсеј и Илија. Петар, надевајќи се да остане во нивното друштво засекогаш, не предложува да изгради живеалиште и за него самиот!

Во мистичката литература често ја споредуваат состојбата на човекот, кој ја довел својата љубов до созерцание на љубовта Божја, со пијанство. Тој не се сеќава на себеси од радост, зборува чудни работи, затоа што зборовите се бессилни пред полнотата на видението… Но пијаниот, како што е познато, уште и не лаже. Тоа што има на срцето, или поточно, во длабочините на срцето – му излегува на јазик. За што зборува „опијанетиот“ Петар? Наоѓајќи се во изумена состојба, тој не се сеќава на своите „интереси“, не се грижи за себе, не бара лична корист. Тој сака да направи добро (или барем знак на љубов и почит) – на другите: Илија и Мојсеј…

Но Христос го одбива тој добар порив на Петар. На Тавор не смее да се остане. Од Тавор веќе се гледа Голгота, и треба да се оди кон неа. Единствените зборови, кои Христос им ги кажал на учениците на гората на Преображението – биле за Неговата претстојна смрт и воскресение. Евангелистот Марко забележува, дека апостолите слегувале од гората поразени, не само од она што го виделе, но и од чуеното претскажување за Распетието. ДА, навистина, главната тајна на христијанството се наоѓа и во таа малечка вест на Тавор.

На гората на Горната проповед, Исус им раскажал на луѓето што очекува од нив Божествената љубов; им ја открил најдлабоката смисла на древните заповеди; ги обновил со нови призиви. Зарем може повеќе да се побара од пророк?

На гората Тавор, Исус им го покажал на луѓето Бога, ги осветлил со Божествената светлина. Зарем може повеќе да се очекува од Божеството, дојдено кај луѓето?

Излегува, дека тоа е малку. Без третата Евангелска гора – Голгота – доаѓањето на Христос е непотполно и бесмислено. Малку е еднаш да се види Бог. Треба да умееме да ја сочуваме во своето срце горната светлина; треба да излеземе од власта не на светот, туку на смртта… Таворското чудо сега ги осветлило апостолите, но не влегло во страдалниот свет. И како потврда на тоа, на подножјето на гората, Исус и неговите ученици ги сретнува најочигледна и страшна пројава на гревот и повреденоста на нашиот свет. Сретнале момче опседнато од бес. Не само болен – но опседнат, то ест, човек, во кого сета негова волја и сила се изгорени, а самиот е претворен во пустина, во играчка во раците на бесовите. И не само опседнат – туку и дете. Не човек, кој со своите гревови и „астрално-магични“ игри самиот ја опустошил својата душа и ја направил смрдливо живеалиште, туку момче, станало оружје на гревот уште пред сам да започне да го умножува гревот во светот. Сета пониженост на човекот, сета бесрамност на злото се појавиле на таа средба, во близина на Тавор… Момчето Христос го ослободил. Но, за да се ослободи цело човештво – потребно било поголемо чудо – потребна била искупителната смрт на самиот Пратеник.

Токму затоа, добрата желба на Петар била безумна. Да останеше тој, и по неговата молба Христос на врвот на гората – не ќе се случеше чудото на подножјето на Тавор. И не ќе се случеше тајната на спасението на врвот Голгота… На древните икони на Преображение, кои еднаш ги спомнав, постои проповед за тоа, најважното во христијанството. Христос на нив трипати се претставува како стои на иста планина. Од лево, тој ги приведува апостолите кон врвот, со раката повикувајќи ги да се искачат. Тоа е јасно: за да се виде Бог, треба да се вложи труд, да се искачиме, како што се вели во една црковна песна “на високата гора на добродетелите“. Потоа, во центарот – мигот на самото Преображение. А во десниот дел на иконата, веќе по трет пат го сретнуваме Христос, и обрнуваме внимание на Неговиот повикувачки гест – но овојпат, како повикува да се спуштат. На Тавор не смее да се остане не затоа што – е тешко, туку затоа што Бог не дозволува. Од средните векови, дошол до нас прост совет: ако во молитвата, твојот дух се вознесе дури до третото небо и го видиш самиот Творец, а во тоа време, дојде кај тебе, тука, на земјата, сиромав и побара да го нахраниш – за твојата душа е пополезно да се завртиш од Бога и да му подготвиш ручек… „Се случува, – ни го подотвара светот на својот внатрешен опит преподобен Јован Лествичник – кога стоиме на молитва, да излезе потреба за добро дело, кое не дозволува одложување. Во тој случај треба да се претпочита делото на љубовта. Зашто љубовта е поголема од молитвата“.

Во зората на православното монаштво, преподобен Макариј Египетски ги предупредува избувливите ученици: „Совршената мира на духовно созерцание затоа и не му се дава на човекот, за да има време да се грижи за браќата“.

И на таа икона, Христос ги испраќа своите ученици во светот – да го преобразат светот…

Во Христовата светлина светот се менува, а не се порекнува. Тавор не остава место на мрачниот нихилизам на најразличните јоги. На Таворскиот врв блеснала нетварна, неземна светлина и светот не бил изгорен од неа. Облеките на Христос станале бели како снег – но останале облеки. Телото на Христос блеснало како сонце – но Христос не се развоплотил. Петар ја видел Единствената светлина на создавањето – но не се претворил во ангел или во Мојсеј, останал Петар, со своите реакции и стремежи.

Може човек да не се согласи со тоа, дека на евангелските гори човечкиот живот бил откорнат од власта на вечното и неповратно умирање. Но, тешко е да не се забележи, како под дејството на евангелските зраци се изменило човечкото разбирање на себеси. Во секој случај, без кратката, и навидум, не многу јасна евангелска вест за Преображението Христово, не би се пиојавиле простите стихови на Манделштам, кој искрено се чуди, како човекот, жив и цел, има место пред Творецот:

Дадено ми е тело – што со него да правам,

Толку познато и толку мое?

Јас сум градинар, јас сум и цвет,

Јас не сум сам, во мракот на овој свет.

На стаклото на Вечноста, веќе легнал

Мојот здив, моето топло…

И десет години после овие стихови, Мандељштам ќе каже – „Од христијанството јас пијам ладен воздух од горе“. Напоен од светлината на воздухот на гората Тавор.